Vistspor

Allir Jarðarbúar, vilja lifa eins góðu lífi og hægt er. Því er mikilvægt að ganga ekki of nærri auðlindum Jarðar öðru fólki og lífverum.

Við þurfum að lifa lífinu á sjálfbærari hátt en við gerum nú.

En hvað er sjálfbærni?

Skoðum það aðeins nánar.

Við vitum að allir Jarðarbúar vilja borða hollan og góðan mat á hverjum degi og búa í húsi með rafmagni og rennandi vatni.

Þeir vilja einnig hafa eitthvað um það að segja í hvernig samfélagi þeir lifa og hafa rétt til menntunar, heilbrigðiskerfis og annarrar grunnþjónustu.

Og við vitum líka að jörðin býr yfir auðlindum sem Jarðarbúar þurfa á að halda til að lifa, svo sem hreinu vatni, fersku lofti og fæðu.

Hún býr einnig yfir auðlindum sem nýttar eru sem hráefni í iðnaði og framleiðslu.

Það að jarðarbúar vilji lifa góðu lífi ræðst af því hvað jörðin getur gefið okkur. Þess vegna er talað um sjálfbærni þegar allir jarðarbúar geta lifað góðu, mannsæmandi lífi án þess að gengið sé nærri auðlindum jarðar þ.e að þær séu nýttar þannig að þær nái að endurnýja sig. Ef sumir nota of mikið er of lítið til fyrir aðra.

En hvernig getum við vitað hve sjálfbæru lífi við lifum?

Vistspor er aðferð til að mæla sjálfbærni. Vistspor segir til hve mikið við notum og hve mikið rusl og úrgang við búum til. Vistspor fólks getur verið stórt og lítið. Við viljum hafa vistsporið okkar sem minnst.

Vistspor er mælt í jarðhekturum og er einn jarðhektari er 100X100 metrar

Til þess að átta sig betur á stærðinni þá er það ca. eins og einn og hálfur fótboltavöllur.

Vistspor er því það haf- og landsvæði sem við þurfum til að standa undir neyslunni okkar. Því meiri sem neyslan er því stærra er vistsporið.

Jarðarbúar eru 7,9 milljarðar

Til að lifnaðarhættir okkar geti talist sjálfbærir má hver manneskja á jörðinni núna ekki nota meira en 1,6 jarðhektara til að lifa sínu lífi – það er eins og að hafa tæplega þrjá fótboltavelli til að búa til allt sem þurfum eins og matinn sem við borðum, efnið í fötin sem við klæðumst o.fl. Í dag er meðal vistspor í heiminum 2,7 jarðhektarar.

Vistspor Íslendinga er mjög hátt. Það er 12,7 jarðhektarar. Ef allir myndu neyta eins og Íslendingar þyrftum við 6 jarðir.

Það sem útskýrir þetta háa vistspor er lífstíll Íslendinga.

Óhófleg neysla, mikill meirihluti af vörum sem við kaupum er fluttar inn frá fjarlægum löndum, notkun flugsamgangna er mjög algeng og Íslendingar nota einkabílinn mikið.

Munur á vistspori þjóða er mikill og endurspeglar ójöfnuð heimshluta. Á Norðurlöndunum er vistsporið frekar hátt á meðan það er undir meðaltali í mörgum löndum Afríku og suður-Asíu.

Með því að nota of mikið, kaupa hluti sem er hent eftir stutta stund erum við að nota meira en Jörðin getur endurnýjað. Þá lifum við ekki þeirra þolmarka sem náttúran gefur heldur lifum við á yfirdrætti, líkt og þegar við kaupum eitthvað sem við höfum í raun ekki efni á? Það er því á kostnað komandi kynslóða.

Þetta hefur ekki alltaf verið svona en fyrir fimmtíu árum, í kringum 1970 fór mannkynið að byrja að lifa á yfirdrætti og aldrei í sögu jarðarinnar höfum við notað eins mikið og nú. Það er margt sem við getum sjálf gert til þess að hafa áhrif á umhverfismálin og sjálfbæra þróun og minnka þannig vistsporið okkar. Neyslu þríhyrningur Landverndar er hannaður til þess að hjálpa einstaklingum við nákvæmlega þetta.

Með því að styðjast við hann gerumst við ábyrgir neytendur. Þegar við kaupum eitthvað er góð regla að skoða hvort varan samræmist okkar gildum og spyrja okkur spurninga eins og :

Frá hvaða landi kemur varan?

Fá þeir sem framleiða vöruna mannsæmandi laun?

Er hugað að dýravelferð við gerð vörunnar?

Er gengið mikið á auðlindir jarðar við framleiðslu vörunnar?

Hefur varan þungt vistspor?

Oft getur verið erfitt að finna svörin við öllum spurningum okkar. Til þess að einfalda okkur valið er gott að þekkja viðurkennd umhverfismerki sem segja til um t.d. framleiðsluhætti, umhverfisáhrif og mannréttindi.

Það að endurhugsa neysluna felur líka í sér að skoða ferðalögin sem við förum í og hvernig við ferðumst. Förum við til dæmis á bíl í skólann eða hjólum við? Förum við í margar styttri utanlandsferðir á ári eða eina lengri? Því allt þetta hefur áhrif á vistspor okkar.

Getur þú minnkað þitt vistspor?

Mundu við getum öll haft áhrif

Áhrif loftslagsbreytinga á réttindi barna. Ævar Þór Benediktsson útskýrir loftslagsbreytingar. UNICEF.

Skilaboð frá Greta Thunberg. Enska. 3:30 mín. #NatureNow. WWF. World Wildlife Fund.

Greta Thunberg. Viðtal. Why We Need Government Action to Save the Planet. 9:10 mín. Enska. Greta Thunberg  og Trevor Noah ræða saman.  The Daily Show

Home. Fræðslumynd á vef Menntamálastofnunar.

Hvað getum við gert? Endurhugsum framtíðina, stuttþáttaröð Landverndar um neyslu.

Hvað getum við gert? Staðan. 1. Þáttur. 10. Mín. Félag Sameinuðu þjóðanna og Saga film.

Jörðin. Hvað er að gerast? 10:00 mín. Viðtal við Sævar Helga Bragason. Krakkarúv.

Kolefnishringrás. Enska. Ætlað miðstigi og yngra stigi.

Kolefnishringrás. Enska. Ætlað unglingastigi og eldri.

Nauðsynjar. Fræðslumyndband um loft og loftslagsbreytingar. 6:30 mín. Jörð í hættu!?

Loftslagsbreytingar. Mörg myndbönd. Enska og Franska. Office for Climate Education.

Hvað er átt við með hugtökunum kolefnisspor, sótspor og vistspor? Vísindnavefurinn. 

Hvert er þitt vistspor? Grein eftir Guðrúnu Schmidt.

Vistspor. Grein frá Landvernd

Vistspor mannsins. Sigrún Helgadóttir, Sjálfbærni, Grunnþáttur menntunar. 

Eplið og Jörðin. Verkefni í Sjálfbærni, grunnþáttur menntunar. 

Jörð í hættu!? Þverfaglegt námsefni sem samþættir náttúrufræði og samfélagsgreinar.

Grænu skrefin. Menntamálastofnun. Grænu skrefin. Menntamálastofnun.

Kolefnisreiknir. Hefur þú reiknað út þitt kolefnisspor? Efla og Orkuveita Reykjavíkur.

Komdu og skoðaðu umhverfið. Menntamálastofnun.

Verður heimurinn betri? Námsefni frá Félagi Sameinuðu þjóðanna.